İran, Güney Azerbaycan bölgesinde helikopter kazasında ölen cumhurbaşkanlarının yerine yeni cumhurbaşkanlarını seçmek için sandık başına gidiyor. Muhammed Reisi'nin görev süresi devam ederken hayatını kaybetmesi sonucu otomatik alınan erken seçim kararı ile İran, geniş çaplı bir seçim sürecine girmiş durumda.
Ortadoğu siyasetinin yeni bir dinamik ekleyecek ve muhtemel senaryoları hızlandırıp veya yavaşlatacak olan seçim sonuçları hem İran'ı hemde dünyayı çok yakından ilgilendiriyor.
Seçim sürecinde iç ve dış politik gündemler kamuoyunun önceliklerini oluşturuyor. Yolsuzluklar, reformların işlememesi, enflasyon vb. iç politik gündemlerin yanı sıra , İsrail ile devam eden gerilim ve ortadoğu politikalarıda adayların seçim kampanyasının ana başlıkları arasında.
İran uzun süredir yoğun bir sınıf ve kadın hareketi eylemseliğinin ortasında. Bunlara ek olarak ülkede etnik kimlikler meselesi ve artan İsrail gerilimi ülkede bu seçim döneminin sert geçmesine sebep oluyor.
İran'ın 12 üyeli seçim denetleme organı Anayasa Konseyi, 28 Haziran'da yapılması planlanan cumhurbaşkanlığı seçimlerine altı adayın katılmasını onayladı.
Bu adayların 5'i helikopter kazasında ölen İbrahim Reisi yönetimi ile araları iyi olan isimler. Adaylar arasından sadece bir tanesi mevcut yönetime muhalif ve reformcu kanatta yer alıyor. Bu durum İran için aslında son dönem sokaklar ve iş yerlerindeki eylemlerin nasıl bir anlam taşıdığını veya değişime etki edip etmeyeceğini gösterecek.
Gazizade Haşimi Kimdir?
Eski bir milletvekili olan Gazizade Haşimi aynı zamanda 2021 yılından bu yana Şehitler Derneği Başkanlığı görevinde. İslam Devrimine aşırı bağlılığı bulunan Gazizade Haşimi aynı zamanda eski Cumhurbaşkanı Reisi'nin devamı bir çizgi izliyor.
Katı politikaların ve geleneksel İslam Devrimi siyasetini benimseyen Haşimi gençlik yıllarından bu yana muhafazakar kanattın önemli isimlerinden biri konumunda.
Bakır Kalibaf Kimdir?
İran Meclis Başkanı Bakır Kalibaf bir diğer Cumhurbaşkanı adayı. Eski Tahran belediye başkanı olan Bakır Kalibaf aynı zamanda İran ordusunun bir parçası olan İslam Devrim Muhafızları Birliği'nin hava kuvvetlerinin eski komutanı.
İran-Irak savaşında gazi olan Bakır Kalibaf seçim çalışmalarının göbeğine ekomoyi koyuyor. Seçilmesi taktirinde ekonomik iyileşme sözü veren Bakır Kalibaf yolsuzluk ve enflasyonu politikaları nedeni ile eski Cumhurbaşkanı Reisi'ye mesafeli biriydi.
Mustafa Pourmohammadi Kimdir?
Eski savcı ve istihbaratçı Pourmohammadi kısa bir sürede olsa Hasan Ruhani hükümetinin Adalet Bakanlığı görevini üstlenmiş çok tartışmalı bir isim. Pourmohammadi'nin ismi özellikle 1987 yılında gerçekleşen hapishaneler katliamı ile anılıyor. O dönem savcılık görevi yürüten Pourmohammadi dönem dönem hükümetleri yumuşama ile suçlamıştı.
İran'da sert muhafazakar kesimin dikkat çeken isimlerinden biri olan Pourmohammadi adalet reformu yapacağını açıkladı.
Mesud Pezeşkiyan kimdir?
Cumhurbaşkanı aday listesinde olan tek muhalif ve reformcu aday olan Pezeşkiyan anketlerin bir çoğunda ikinci veya birinci sırada gözüküyor.
Mesud Pezeşkiyan, Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi (2001-2005) yönetimine sağlık bakanı olarak görev yaptı. Tecrübeli bir milletvekili olan Pezeşkiyan, 8., 9., 10. ve 11. meclislerde seçildi. 2016-2020 yılları arasında birinci başkan yardımcılığı görevini de üstlendi.
Etnik kimlikleri korumak için çalışacağını ve adalet çalıştayları yapıpı İran'ı bir hukuk devletine dönüştüreceğini söyleyen Pezeşkiyan bölücü değil birleştirici olacağının vurgusunu yapıyor.
Said Celili kimdir?
İran Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin kazanması muhtemel isimlerinden biri olan Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi eski başkanı ve eski nükleer başmüzakereci Said Celili adaylık yarışının en dikkat çeken ismi.
İran için pek çok kritik konumda görev alan Celili'nin adaylık programını güvenlik politikaları ve ekonomi üzerine yoğunlaşıyor.
Servet dağılımın dengeli hale gelmesi gerektiğini savunan Celili aynı zamanda sağlık ve eğitim reformuda planlıyor.
İran'ın pek çok konuda dönüşümcü kararlara ihtiyacı olduğunu söyleyen Celili somut siyasetin önemine dikkat çekiyor.
Ali Rıza Zakani Kimdir?
Mevcut Tahran Belediye Başkanı olan Zakani daha önce Cumhurbaşkanlığı için adaylık duyurmuş Koruma Meclisi tarafından diskalifiye edilmişti. Eski Cumhurbaşkanı Reisi görev sürecinin başlarında yoğun bir şekilde desteklesede Zakani , sonraki süreçlerde sık sık eleştirilerde bulunmuştu.
Zakani ; İran'ın son derece zengin kaynaklara sahip olduğunu ama bunların eşit dağıtılmadığını söylemekte.
İran Cumhurbaşkanı adaylarından Pezeşkiyan'ı çok sert eleştiren Zakani, rakibini gerçekleri çarpıtmakla suçluyor.
Pek çok İran araştırmacısına göre Zakani'nin adaylığı Said Celili'ye giden oyları bölüyor.
İran için nasıl bir senaryo oluyor?
Genel görüş itibari ile yarış Mesud Pezeşkiyan ve Said Celili arasında geçicek gibi duruyor.
Mesud Pezeşkiyan bir önceki yönetimlerin söz verdikleri yasal reformların gerçekleşmemesinden eleştiriler geliştiriyor. Ülkenin kimlikler ve yaşamlar üzerinden bölündüğünü gelir eşitsizliğinin artığını söyleyen Pezeşkiyan daha net adımlar atılması taraftarı.
Pezeşkiyan'ın en muhtemel rakibi olan Celili ise İran'ın önemli bir süreçten geçitiğini söylüyor ve bu süreci somut siyasetle aşılabileceğini vurguluyor. Adil bir yaşamın ve paylaşımın altını çizen Celili diğer muhafazakar adaylardan daha keskin bir gerçekçiliğe sahip. Özelikle Celili Hamaney arasındaki yakın ilişki Celili'yi kısmen favori olmasına sebep oluyor.
Yarışın bir diğer ismi ise Devrim Muhafızlarına çok yakın bir isim olan Bakır Kalibaf. Bazı anket şirketine göre yarışı önde götürdüğü dahi iddia ediliyor. İran'da son dönemde popüler bir kimliğe sahip Bakır Kalibaf seçim çalışmasının çok büyük bölümünü ekonomiye ayırmış durumda.
Mevcut siyasi tarzın çok yoğun tartışıldığı İran'da sandığa katılım yüksek bekleniyor.
İran için Reformcular ve Muhafazakarlar rekabeti pek çok seçimde yaşanırken daha önceki örneklerinde olduğu gibi seçimi kazanan aday kim olursa olsun köklü ve kalıcı bir değişim pek mümkün görünmüyor.
İran dış siyasetini, iç politikasını dizayn etme aracı olarak kulanıyor ve bu durum İran'da mevcut yönetim zincirinin kendisini korumak için bir kalkan ihtiyacını gideriyor.
