AB ve ABD'nin liberal çevrelerinin Rusya'daki göz bebeği Alexsey Navalniy'in 2024 yılında cezaevinde "anîden" ölümü, "Rus demokrasisi" ve seçim rekabeti ile ilgili bazı eleştirileri yeniden gündeme getirdi.
Komplo teorileri bir yana dursun biz Navalniy'in temsil ettiği siyasetin etkisini ve rekabet gücünü inceleyelim.
İLK YILLAR: LİBERAL ÇEVRELERDEN MİLLİYETÇİ AÇILIMLARA
Aleksey Navalniy, 1976 yılında Moskova yakınlarındaki Butyn köyünde, Sovyet döneminde küçük küçük çaplı ticaret yapan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Anne ve babası, 1990'lı yıllarda Sovyetler Birliği'nin çözülmesinin ardından da ticaret yapmaya devam ettiler. Bu arka plan, Navalniy'nin genç yaşlarından itibaren piyasa ekonomisine ve özel sektöre sıcak bakmasını etkiledi. Hukuk eğitimi alan Navalniy, 1998 yılında Rusya Halkların Dostluk Üniversitesi'nden mezun oldu. Daha sonra Yale Üniversitesi'nin düzenlediği Küresel Liderlik Programı'na katıldı. Bu deneyim, özellikle Batılı siyasi ve ekonomik değerlerle daha fazla temas kurmasını sağladı ve sonraki yıllardaki politik duruşunu şekillendiren önemli bir dönüm noktası oldu.
Aleksey Navalniy’in siyasi kariyeri 2000'li yılların başında, liberal eğilimli “Yabloko” (Elma) partisinde başladı. Parti içinde özellikle ekonomik reformlar konusunda daha radikal, Batı yanlısı bir çizgiyi savunan Navalniy, kısa süre sonra milliyetçi söylemleri nedeniyle 2007'de partiden ihraç edildi.
O dönemde “Yabloko” lideri Grigoriy Yavlinski, Navalniy hakkında şu yorumu yapmıştı:
"Navalniy'in politikaları, liberalliği değil, tehlikeli milliyetçi popülizmi temsil ediyordu."
Partiden ayrıldıktan sonra Navalniy, özellikle “Rus Yürüyüşü” gibi etkinliklere katılarak milliyetçi çevrelerde de kendisine bir taban oluşturdu. Ancak bu yeni siyasette de halkın sosyal ve ekonomik sorunlarına dair bir çözüm önerisi getirmedi.
(Navalniy: 2011 Protestoları)
2011 PROTESTOLARI: ŞEHİRLİ ORTA SINIFIN SESİ
2011 Duma seçimlerinde yaşanan usulsüzlük iddiaları, geniş çaplı protestoları tetikledi. Navalniy, bu eylemlerin öncülerinden biri oldu. Fakat protestoların ana ekseni, seçim şeffaflığı gibi prosedürel meselelere odaklanmıştı.
Bu dönemde Navalniy’in hareketi, özellikle Moskova ve St. Petersburg gibi büyük şehirlerde karşılık buldu. Ancak ülkenin diğer bölgelerinde ve emekçi halk kitleleri arasında etki yaratamadı.
(2013 Moskova Belediye Başkanı Seçim çalışmaları)
MOSKOVA BELEDİYE BAŞKANLIĞI SEÇİMİ: LİBERAL PROGRAMIN SINIRLARI
2013 yılında yapılan Moskova Belediye Başkanlığı seçimleri, liberal milliyetçilerin adayı olarak seçime giren Navalniy için bir başka kırılma anıydı. Yüzde 27 oy alarak güçlü bir muhalif figür olduğunu kanıtladı. Ancak seçim kampanyası süresince sunduğu program, liberal ekonomi politikalarına dayalıydı. Bu seçimde yüzde 52 oy alan Türk asıllı Birleşik Rusya adayı Sergey Sobyanin seçildi. RFKP'nin adayı İvan Melnikov yüzde 11 oy aldı.
Komünist Parti lideri Gennadiy Zyuqanov bu süreçte şu yorumu yapmıştı:
"Navalniy, özelleştirme politikalarını destekleyen bir program sunuyor. Onun vizyonunda emekçilerin, öğretmenlerin, doktorların talepleri yok."
Zyuganov haksız da değildi. Navalniy'nin seçim kampanyasında, devletin sosyal hizmetlerini daraltmaya ve bireysel girişimciliği teşvik etmeye yönelik öneriler öne çıktı. Halkın temel ekonomik sıkıntılarına yönelik herhangi bir çözüm planı sunulmadı.
YOLSUZLUK İDDİALARI: SİSTEMİN ELEŞTİRİSİ Mİ, ŞAHISLARIN MI?
2017-2020 yılları arasında Navalniy, YouTube üzerinden yayımladığı yolsuzluk iddialarıyla yeniden kamuoyunun dikkatini çekti (Şu anda YouTube'da 6,6 milyon takipçiye sahip). Bu videolar milyonlarca kez izlendi. Ancak videoların odağında devlet yöneticileri ve oligarkların kişisel servetler ve lüks yaşantılar yer alıyordu.
Sol Cephe lideri Sergey Udaltsov, Navalniy’nin siyaseti hakkında şunları söylemişti:
"Navalniy sistemi eleştirmiyor, yalnızca sisteme hâkim olan birkaç kişinin adını değiştirerek kurtuluş vaat ediyor."
Toplumda cılız bir tepki yaratsa da, bu ifşalar ekonomik sistemin temel yapısına dair eleştiri içermedi. Yani, neoliberal ekonomik modelin kendisi sorgulanmadı.
(Navalniy Almanya'da tedavi olurken)
ZEHİRLENME OLAYI VE BATI'NIN DESTEĞİ
2020 yılında yaşadığı gıda zehirlenmesi olayı Navalniy’nin Batı’da büyük bir popülarite kazanmasına neden oldu. Almanya’da gördüğü tedavi ve Batılı liderlerin verdiği siyasi destek, onun küresel medyada "demokrasi kahramanı" olarak lanse edilmesini sağladı.
Ancak bu destekler, içeride şüpheyle karşılandı. Duma'nın 3. büyük partisi, ulusalcı Adil Rusya Partisi lideri, Federasyon Sovyeti Eski (2001-2011) Başkanı Sergey Mironov şöyle diyordu:
"Bir siyasetçi yurtdışından destek alıyorsa, bu onun halkın temsilcisi değil, yabancı çıkarların temsilcisi olduğunu gösterir."
Navalniy'nin Rusya'ya dönüşü sonrası dolandırıcılık iddiası ile tutuklanması cılız protesto eylemlerini doğurdu; fakat bu gösterilere büyük ölçüde genç ve şehirli kesimler katıldı. Emekçiler ve kırsal bölgeler bu hareketlere destek vermedi.
TOPLUMSAL MESAFE: HALKIN GERÇEK SORUNLARINDAN KOPUKLUK
Navalniy hareketinin sınırlı sosyal temeli, özellikle pandemi ve ekonomik kriz döneminde daha da netleşti. Artan işsizlik, yoksullaşma ve sağlık hizmetlerine erişim sorunu gibi halkın gerçek sorunları, Navalniy’nin söylemlerinde ya hiç yer almadı ya da tali bir mesele gibi ele alındı.
Böylece, Navalniy hareketi geniş halk yığınlarını kapsamakta başarısız oldu.
NAVALNİY HAREKETİNİN SINIRLARI
Bugün geriye bakıldığında, Navalniy fenomeni, yapısal değişim talepleri yerine kişisel hesaplaşmalar etrafında şekillenmiş bir hareket olarak değerlendirilebilir. İşçi sınıfı, köylüler ve emekçi halk, gerçek çözümü liberal sloganlarda değil, eşitlikçi ve halkçı bir siyasette aramaya devam etmektedir.
(Navalniy, cezaevinden görüntülü mahkemeye katılıyor)
Navalniy, 2021 yılında Rusya'ya dönüşünde tutuklandıktan sonra, çeşitli cezaevlerinde kaldı. Özellikle son yıllarında sık sık hücre cezalarına tabi tutuldu ve sağlık durumunun kötüleştiği bildirildi. 2024 yılının Şubat ayında, Kuzey Kutbu’na yakın IK-3 numaralı cezaevinde hayatını kaybettiği açıklandı.
(Navalniy’nin cenazesi: Oturan kahverengi saçlı kadın annesi Lyudmila Navalnaya)
Resmî makamlar tarafından ölüm nedeni "anî gelişen bir hastalık" olarak açıklandı. Annesi de cenazesinde bunu teyit edip, Navalniy'nin eşini suçladı. Batı ülkeleri ve liberal çevreler ölümün arkasında siyasi sebepler olduğu iddiasında bulundu. Ancak bu trajik son, Navalniy'nin hayatı boyunca geniş halk kitlelerinin sosyal ve ekonomik sorunlarına mesafeli kalan politik çizgisini değiştirmedi.
(Navalniy’nin mezarı: Borisov Mezarlığı, Moskova)
Navalniy hareketinin temel özellikleri incelendiğinde, programlarının serbest piyasa ekonomisini ve liberal reformları savunduğu açıkça görülmektedir. Toplumsal tabanı ise ağırlıklı olarak şehirli orta sınıf ve genç Ruslardır. Navalniy'nin eleştirileri çoğunlukla sistemin bireysel yozlaşmalarına yönelmiş, yapısal sorunlara ve sınıfsal eşitsizliklere ise değinmemiştir. Dış politikada ise hareketi, özellikle Batı ülkelerinden gelen yoğun destekle birlikte anılmıştır. İşçi sınıfı ve emekçi halk ile kurduğu bağlar zayıf kalmış; halkın temel sosyal ve ekonomik taleplerine mesafeli bir tutum sergilemiştir.
